Mevlit Kutlamak Bidat midir? MehmetTalu
Soru: Bazı kimseler mevlid okutulmasının iyi ve sevap olduğunu, diğer bazı kimseler ise bid’at-ı seyyie olduğunu söylüyor. Şu andaki uygulanış şekli ile mevlidin durumu nedir? Nasıl uygulanırsa İslâm’a göre daha güzel ve faydalı olur?Cevab: Bismillahirrahmanirrahim.
Önce “Mevlid” hakkında kısa bir bilgi verelim.
Türkçe’ye Arapça’dan girmiş olan “Mevlid” kelimesi: “Doğum, doğum yeri ve doğum zamanı” gibi anlamlara gelir. “Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum günü, bununla ilgili yapılan merasimler, yazılan eserler” anlamında da kullanılır. Bazen “Mevlîd-i Nebî” diye de ifade edilir.
Mevlid: İslâm edebiyatında Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum yıl dönümünde yapılan törenlere verilen isim; bu törenlerde makam ve usul ile okunmak üzere yazılmış eserlerin de ortak adıdır.
Edebî bir terim olarak “Mevlîd”, Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğumunu, hayatından kısa pasajları, mucizelerini anlatan mesnevi tarzındaki metinlerin tümüne verilen isim olmakla beraber, İslâm edebiyâtında bir edebî türdür. Günümüzde Türkiye’de bu türün en tanınan örneği, Süleyman Çelebi’nin 15. Yüzyıl tarihli “Vesîletün-Necât” yani “Kurtuluş Vesilesi” ismini taşıyan manzum, Türkçe eseridir. Bu nedenle “mevlîd” kelimesi ile kastedilen çoğunlukla Süleyman Çelebi’nin sözkonusu eseridir.
Mevlid ile ilgili eserlerde genellikle Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğumu üzerinde durulmakta, ardından mi’racı ele alınmakta, çeşitli mucizeleri anlatılmakta, daha sonra vefatından bahsedilmektedir. Bu eserlerin hemen hepsi Ehl-i sünnet inancı doğrultusunda kaleme alınmış, yer yer âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerden iktibaslarla, telmihlerle desteklenmiş, birtakım iddiaların aksine çoğunda bid’at denebilecek fikirlere yer verilmemiştir. “Vesîletün-necât”ın ve diğer bazı mevlidlerin sonundaki “Hikâye-i Deve, Hikâye-i Geyik, Hikâye-i Güvercin” gibi Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize nisbet edilen bazı mucizevî olaylara dair hikâyeler eserlere sonradan ilâve edilen destanî manzumelerdir ve bunların asıl mevlid metinleriyle hiçbir ilgisi bulunmamaktadır.
Mevlidler umumiyetle tevhid, münâcât ve na’t ile bazılarında ashâb-ı kirama, çehâr-ı yâr-ı güzîne methiye ile başlamakta, kâinatın zuhur kaynağı olan nûr-ı Muhammedi’den bahsedilerek Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğumuna geçilmekte, O’nun mi’racı ve diğer mucizelerinin anlatılmasının ardından vefatı konusuna yer verilmekte, en sonunda Resûlullah (S.A.V.) efendimiz ve ashabı başta olmak üzere eseri yazan, okuyan ve dinleyenler için bir dua ile sona ermektedir. Hemen her faslın bitiminde içinde Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize salâtın da bulunduğu tekrar beyitleri yer almaktadır. Bu beyitler “Vesîletün-Necat”ta:
“Ger dilersiz bulasız oddan necat
Aşk ile derd ile eydin es-salât”
Şemsuddin Sivâsî’nin mevlidinde:
“Olmak istersen habîbe âşinâ
Ver salâtı bul onunla rûşenâ” şeklindedir.
Mevlid, Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize duyulan muhabbet ve hürmetin bir tezahürü olarak zengin ve köklü mirasımızdan bugüne kadar ulaşan önemli bir merasim ve edebî türün de adı olmuştur. Mevlid, Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin sevgisinin dile gelmesidir.
Mevlid olayı edebiyatımızda da önemli bir yer tutar. Bu milletin şair ve edipleri, “Mevlid” diye bir edebi tür icad etmişler, yüzlerce mevlid, binlerce kaside yazmışlar. Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizi bağırlarına basmışlar, ruhlarına sindirmişler ve halka mal etmişler. Bunlar içinde Süleyman Çelebi’nin yazdığı mevlid, Osmanlı’dan beri halen ülkemizde değişik vesilelerle sevinçli ve kederli günlerde, gerek mevlid gerek diğer mübarek gün ve geceler münasebetiyle camilerde, evlerde ibadet âdabı içinde Kur’ân-ı Kerîm, Süleyman Çelebi’nin mevlidi, kaside ve ilâhiler coşkuyla, bir ibadet atmosferi içerisinde okunmakta ve dinlenmektedir.
Esasen Resûlullah (S.A.V.) Efendimizin doğum yıldönümünü kutlama maksadıyla başlayan mevlid töreni giderek, Regaib, Mîrac, Berat ve Kadir gecelerinde veya doğum, sünnet, evlenme, ölüm ve deprem gibi önemli olaylar vesilesiyle yapılmaya başlanmış ve toplumsal geleneğimizde yer alan önemli bir dinî-kültürel öğe olmuştur.
Mesela milletimiz yeni doğan çocuğun sevincini Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum sevinciyle dile getirir. Sünnet olunca, okulu başarıyla bitirince, vatan borcunu ödeyip sağ salim eve dönünce, hacılar hacdan gelince, yeni ev alınınca ve daha birçok hayırlı iş vesilesiyle hep mevlid okutulur. Ölüm acısını Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum sevinciyle dindirmek için ölenin ardından mevlid okutur. Velhasıl sevinçler, mevlidle ikiye katlanır, acılar yine onunla dindirilir. İslâm toplumlarında asırlardır icra edilen mevlid merasimleri, inananların birbirleriyle kaynaşmalarına, geleneklerini yaşamalarına, yeni bilgiler edinmelerine ve özellikle durumu iyi olanların fakirlere yardım etmelerine vesile olmaktadır. Her mevlidde okunan Kur’an-ı Kerim, sanki orada bulunan cemaat için bir kere daha nazil oluyormuş gibi gönülleri aydınlatır, ruhları serinletir.
Dolayısıyla Mevlid, dinî ve millî bir terbiye müessesesidir. Sessiz sedasız kendi halinde işleyip duran bir millî birlik mertebesi, zarif ve samimî dindarlığının estetik bir formudur.
Mevlid geleneğinin bizim kültürümüzde gerçekten çok önemli bir yeri var. Bu kesin. Milletimiz, Rebîulevvel ayını mevlid ayı olarak bilir. Meselâ bu ayda doğan çocuklara, Mevlüt, Mevlüde adı konulur.
Mevlid kutlanması bir bid’at-i seyyie değildir
Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimiz, hayatta iken ne kendi doğum günü, ne de herhangi bir yakınının doğum günü için özel bir kutlama töreni yapmadığı gibi böyle bir şey yapılması hususunda herhangi bir isteği ve emri de olmamıştır. Çünkü O’nun esas görevi, şahısları değil, dinin ilkelerini tanıtmaktı, vahyi tebliğ etmekti.
Bu sebeple Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin sağlığında, Onun doğum yıl dönümü kutlanmadığı gibi Hulefâ-i Râşidîn dönemiyle Emevîve Abbasî devirlerinde de mevlidle ilgili bir uygulamaya rastlanmamaktadır. Esasen ilk iki halife zamanında fetih hareketleriyle uğraşılması, son iki halife döneminde iç karışıklıkların hüküm sürmesi ve Emevî ile Abbasî yönetimlerinde de Resûlullah (S.A.V.) efendimiz soyuna destek anlamına gelecek olması sebebiyle böyle bir kutlamaya şartlar uygun değildi.
Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin gönderilişi, ALLAH Teâlâ’nın bütün insanlara bahşettiği en büyük nimetlerinden birisidir. Bu hususta Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:
“Andolsun ki içlerinden, kendilerine ALLAH’ın ayetlerini okuyan, kötülüklerden ve inkârdan kendilerini temizleyen, kendilerine kitap ve hikmeti öğreten bir Peygamber göndermekle ALLAH, müminlere büyük bir lütufta bulunmuştur…” (Âl-i İmran Sûresi: 164)
Her nimet, şükrü gerektirir. Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin kadrini bilenler, O’nun doğduğu geceyi, asr-ı saadet devrinden beri kutlarlar. Fakirlere sadaka vermek, yoksullara yemek ikram etmek, Kur’ân-ı Kerim okumak, çokça salavât getirmek ve nafile namaz kılmak gibi çeşitli ibadetlerle ihya ederler.
Bazı kimseler, Resûlullah (S.A.V.) Efendimizin doğum yıldönümünün kutlanmasını kötü bir bid’at olarak görüyor ve bu kutlamayı yapanları kınıyor. Bu kötüleme ve kınamalar yersizdir. Çünkü Ebû Şâme el-Makdisî, İbn Abbâd en-Nefzîer-Rundî, Şemseddin İbnü’l-Cezerî, İbn Nâsırüddin ed-Dımaşkî, İbn Hacer el-Askalânî, İbn Hacer el-Heytemî, Şemseddin es-Sehâvî, Celâleddin es-Süyûtî, Şihâbüddin el-Kastalânî ve Muhammed b. Yûsuf eş-Şâmî gibi büyük din âlimleri ve daha nice ulema ve fukaha, bu kutlama ile ilgili, ilk devirlerde olmasa bile ALLAH Teâlâ’nın âlemlere rahmet olarak gönderdiği Hz.Peygamber (S.A.V.) efendimizin dünyaya gelmesi sebebiyle sevinmenin, Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin doğumunu kutlanmanın, doğum günü münasebetiyle fakir ve muhtaçlara yardımda bulunup ibadet etmenin, Kur’ân-ı Kerim ve Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize olan sevgiyle ilgili şiirler okumanın, temiz ve güzel elbiseler giyerek sevinç gösterisinde bulunmanın güzel bir yenilik olarak, birer güzel amel olduğunu belirtmişler ve dolayısıyla mevlid kutlamalarının bid’at-ı hasene sayılması, halk arasında görülen ve dinen hoş karşılanmayan davranışların bundan ayrı düşünülerek önlenmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Ayrıca Ebû Katade (R.A.)den rivayete göre, Hz.Peygamber (S.A.V.) efendimize pazartesi günü oruç tutmanın fazileti sorulduğunda:
“Bu, benim doğduğum ve ben peygamber olarak gönderildiğim gündür” (Müslim, Sıyâm: 197; Ebû Dâvûd, Savm: 54; Ahmed b. Hanbel, 5/29, 299) buyurarak bir bakıma bu güne önem atfetmiştir.
Resûlullah (S.A.V.) efendimiz, Medine-i Münevvere’de yahudilerin Muharrem’in onuncu yani aşure gününde oruç tuttuğunu görünce sebebini sormuş, onların bunun Firavun’un boğulduğu ve Hz. Musa (A.S.)’ın kurtulduğu gün olduğunu söylemeleri üzerine kendisinin bunu yapmaya daha lâyık olduğunu belirterek oruç tutmuş ve ashaba da oruç tutmalarını tavsiye etmiştir. (Buhari, Savm: 69; Müslim, Sıyam: 127; Ebu Dâvud, Sıyam: 64; İbn-i Mâce, Sıyam: 41; Darimi, Savm: 46; A.b. Hanbel, 1/291, 310, 336, 340) Bu husus, belli bir günde bir nimete nail olma veya belâdan kurtulma sebebiyle o günü anma ve şükür nişanesi olarak sâlih amellerde bulunmanın iyi bir davranış olduğunu gösterir.
Mevlid kutlamalarına olumlu bakan âlimler, kendisine Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum haberini getiren Süveybe adlı cariyesini azat eden Ebû Leheb’in, ölümünden sonra ailesinden biri tarafından rüyada görülerek bu davranışı sebebiyle her pazartesi gecesi azabının hafifletildiğini ona söylediğine dair bir haberi4 ayrıca içinde Resûlullah (S.A.V.) efendimize vahiy indirildiğinden Kur’an-ı Kerim’de Kadir gecesine atfedilen önemin bütün insanlığa rahmet olarak gönderilen Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin dünyaya geldiği gün için öncelikle geçerli olacağı hususunu da görüşlerine dayanak olarak gösterirler.
Bid’at, Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz zamanında olmayan “dinî” mahiyetli bir hususun sonradan dine sokuşturulması, dinden sayılması olarak tarif edilir. Mevlid okuma ve okutmanın bid’at olarak nitelendirilebilmesi için ona, “İslâm’da olmayan, ölünün kırkıncı, elli ikinci gecelerinde veya sene-i devriyesinde mevlid okutmak gereklidir” demek gibi dinî bir gereklilik veya ibadet şeklinde bir muhteva yüklenmesi gerekir. Bir de merasimlerde, mübarek ay ve gecelerde mevlid okunmasının vazgeçilmez bir âdet haline getirilmemesi, netice olarak insan kelâmı bir şiir olan bu metinlerin, okunması ve dinlenilmesi ibadet olan Kur’an-ı Kerim ile eşdeğerde görülmemesi ve değerlendirilmemesi gerekir.
Mevlid okumanın gerekli, vâcip veya mendup olduğu iddia edilmediğine, en fazla bunun hoş ve güzel bir gelenek olduğu bilinip kabul edildiğine göre; bunun bid’at olarak değerlendirilip, insanların kafasına kuşku sokmak son derece yanlıştır.
Mevlidin konusu, İslâm akaidinin temel direği olan tevhîd inancı ile Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize duyulan muhabbet ve hürmetin bir tezahürü, O’nun mucizeleri ve üstün ahlâkıdır.
Mevlid, Müslümanların kalplerindeki Resûlullah (S.A.V.) efendimize duyulan sevgi, muhabbet ve hürmetin canlı tutulması ve O’na olan muhabbetin artırılması için büyük bir fırsattır. Resûlullah (S.A.V.) efendimizi sevmek, imanın temel kıstaslarından biridir. Enes b. Malik (R.A.) den rivayet edilen şu hadisi şerif bunun en açık delilidir. Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz bakın ne buyurmuş:
“Sizden birinize ben ana-babasından, aile ve çocuklarından ve diğer bütün insanlardan daha sevgili olmadıkça, o kişi bana ve tebliğ ettiğim İslâm dini’ne tam anlamıyla iman etmemiştir.” (Buhârî, İman: 8; Müslim, İman: 69, 70, Nesei, İman: 19) buyurmuştur. Abdullah b. Hişâm (R.A.) şöyle demiştir: Biz Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin beraberinde bulunuyorduk. Hz.Peygamber (S.A.V.) Efendimiz, Hz. Ömer (R.A.)’nun elinden tutmuş hâldeydi. Hz.Ömer (R.A.), Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimize:
– Yâ Resûlellah! Sen bana muhakkak ki, canımdan, hayatımdan başka herşeyden daha sevimlisin! dedi. Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz de O’na:
“Hayır, öyle söyleme! Canım kudret elinde bulunan ALLAH Teâlâ’ya yemîn ederim ki, ben sana canından, hayatından daha sevimli olmadıkça, îmânın kemâle ermez.” buyurdu. Bunun üzerine Hz. Ömer (R.A.) de, Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimize:
– Şu anda ALLAH Teâlâ’ya yemîn ederim ki, Sen bana muhakkak canımdan, hayatımdan da daha sevimlisin, dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz:
– Ya Ömer! İşte şimdi oldu, cevabını verdi. (Buhari; Eyman: 2; No: 6257; 6/2445)
Türk halkı, mevlid dinleyerek inancının vecdini bu günlere taşıyabilmiştir. Denilebilir ki: “Süleyman Çelebi, bu millete başlı başına bir dinî hayat armağan etmiştir.” Çünkü mevlidin, dinî kültürümüze sağladığı faydayı başka hiçbir eser sağlayabilmiş değildir. Buna bid’at diyen, bindiği dalı kesmiş olur. Mevlidin sözleri ve âdabına uygun şekilde okunması bid’at değildir.
Hicrî üçüncü asrın başlarından itibaren, bazı gruplar, bu geceyi cemaat halinde kutlamaya başladılar. Halk arasında yaygın bir âdet haline gelen bu kutlamaları, daha sonra devletler de sahiplendi. İlk olarak Mısır Fatımî devleti, mevlid kandilini, resmî bayram ilan etti ve muhteşem törenlerle kutlamaya başladı. Fâtımîler, hem Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin, hem de kızı Hz. Fatıma (R.Anha)nın doğum gününü, resmî bayram ilân etmişlerdi. Bu kutlu doğum törenleri için, İslâm dünyasının her tarafından büyük âlimler, meşhur hafızlar davet edilir, sarayda ve camilerde Kur’ân-ı Kerim okunur ve ilim meclisleri kurulurdu. Hatipler, şehir meydanlarında, Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz ve Ehl-i Beyt’le ilgili menkıbeler anlatırlardı. Güzel sesli hafızlar, Kur’ân-ı Kerim, ilâhî ve kasîde okurlardı. Kazanlar dolusu pilav pişirilir, halka ikram edilirdi ve bu etkinlikler mevlid ayı boyunca sürerdi.
Ancak zamanla işler çığırından çıktı. Kur’ân-ı Kerim tilâveti, irşâd, zikir ve ibadet faaliyetleri ihmal edilir oldu. Onların yerini, oyun ve eğlence âlemleri aldı. Bazı günah ve hayâsızlığın işlendiği bir karnavala dönüştü.
Bu sebeble birçok fukaha, Mevlidin Resûlullah (S.A.V.) Efendimiz devrinde ve O’na son derece bağlı olan ashap ve tabiîn zamanında kutlanmadığını, dolayısıyla bid’at olduğunu söyleyerek mevcut uygulamalara şiddetle karşı çıktılar. Mevlide karşı olan âlimlerin bu yaklaşımlarında kendi zamanlarındaki kutlamalarda görülen olumsuz davranışların büyük rolü vardır. Meselâ kutlamalar sırasında kıraat, zikir ve ibadet yanında çalgı çalınıp şarkı söylenmesinin, kadın ve erkeklerin bir arada bulunmasının da dinin yasakladığı hususlar olduğunu ve mevlidin harama vesile kılındığını belirttiler. Mevlidlerde görülen çirkin uygulamaları eleştirdiler ve bu konuda sessiz kalan ulemayı da kınadılar. Bu mübarek günün böyle olumsuzluklara âlet edilmesine şiddetle karşı çıktılar. Bid’at ve günah olduğuna dair fetvalar verdiler. Çok ağır yazılar yazdılar. Nihayet devlet eliyle yasaklattırdılar.
Bununla birlikte mevlid kutlamasının bizzat kendisine değil bu vesileyle işlenen kötülüklere karşı olduklarını belirttiler ve bu uygulamalardan kurtuluş yollarını gösterdiler. Mesela Kur’ân-ı Kerim tilâvetiyle, zikir, dua, hayır ve hasenatla ihya edenlere bir şey demediler. Zaten yasağın hedefi bunlar değildi. Rezilce hareket edenlerdi. Günümüzde, o tarihte yazılmış kitapları okuyan bazı kimseler, mevlid kutlamalarının bid’at ve günah olduğuna dair verilmiş o eski fetvaları görüyorlar. İşin içyüzünü bilmedikleri için, ibadetle yapılan ihya şekline de karşı çıkıyorlar. “Mevlid kandili bid’attır. Bak işte, filan âlim asırlar önce bunu yazmış” diyorlar. Ancak bilmiyorlar ki, o âlimler, işlenen günahları gözleriyle gördükleri için günah demişlerdi. Yoksa okunan Kur’ân-ı Kerim’e, getirilen salât ü selâm’a, yapılan hayır ve hasenata, çekilen zikir ve tesbihâta günah deme cesaretleri göstermeleri mümkün değildi.
Mesela günümüzde Ramazan ayında ve teravih namazı gibi ibadetler sırasında dinen haram veya mekruh olan bazı davranışların bulunması bu ibadetlerin haram sayılmasına yol açmadığı gibi, mevlid kutlamaları esnasında halk arasında görülen ve dinen hoş karşılanmayan davranışlar da aynı olup önlenmesi gerekir.
Sonuç olarak: Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimize sevgi ve bağlılığın bir göstergesi olması yanında çeşitli ibadet ve hayırlara vesile olması bakımından da mevlit kutlamalarının dinî yönden meşru bir davranış olduğu söylenmelidir. Bununla birlikte kutlamalar sırasında gayrimeşru tutum ve davranışların tasvip edilemeyeceği, bu tür uygulamalara sebep olan kutlamalardan uzak durulması gerektiği de açıktır. Kısacası: Bid’at olan, bu mübarek günü, günaha ve çeşitli rezaletlere âlet etmektir.
Mevlid okunacağına hatim okunsa, Kur’an-ı Kerim’den bir bölüm okunsa daha sevap ve daha faziletli olmaz mı? şeklindeki bir itiraz da yersizdir. Kur’an-ı Kerim okumak, namaz kılmak daha sevap ve faziletli bir davranıştır ama burada mesele sadece sevap meselesi değildir. Mevlid, toplumsal bir coşkunun, Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimizin sevgisinin ve ona bağlılığın üst düzeyde edebî ve estetik olarak hissedilmesi, yaşanması ve dışa vurulması demektir. Kur’an-ı Kerim okumakla mevlid okumayı birbiriyle mukayese etmek veya birini diğerine alternatif göstermek yerine ikisini ayrı ayrı ve her birini kendi yeri ve amacı doğrultusunda değerlendirmek ve yaşatmak daha doğru olur.
Burada hatırlanması ve hatırlatılması gereken önemli bir husus vardır; o da, mevlid gibi dinî eğitim ve coşkuyu içeren sosyal ve geleneksel törelerin aslî ibadetlerin yerine geçmediği, bu tür sosyal ödevlerin kişileri, üzerlerine bizzat gerekli olan namaz, oruç, Kur’an okuma, infak ve yardım gibi dinî yükümlülüklerden muaf tutmadığı hususudur. Ancak günümüzde, özellikle de toplumumuzun dinî konularda sağlıklı ve doğru şekilde bilgilendirilmemiş kesimlerinde mevlid, türbe ziyareti, Kur’an-ı Kerim okutma, mübarek gün ve gecelerde dinî törenlere katılma gibi daha çok şekille ilgili dindarlığın hayli rağbet gördüğü ve bunun giderek dinî vecîbelerin yerini aldığı da üzülerek müşahede edilen bir gerçektir. Hâlbuki bütün bunlar, özde yakalanan ve yaşatılan dindarlığı ve gerçek dinî vecîbeleri güzelleştiren ve kolaylaştıran tâli ve şeklî katkılar olarak tanınmalı ve bilinmelidir.
Ancak bu gibi kutlamalarda, İslâm’ın ruhuna ve Şeriat-ı Ahmediyyeye aykırı haller ve şeyler olmamalıdır. Meselâ:
1- Kadın erkek karışık olarak Mevlid kutlaması yapılmamalıdır.
2- Mahrem-namahremliğe dikkat edilmeli, kadınlar namahrem erkeklere süslü-püslü ve kokulu halde gözükmemelidir.
3- Lüks-israf ve benzeri haramlardan kaçınılmalıdır.
4- Mevlit toplantısı çeşit çeşit börek, çörek, pasta ve ev eşyaları ile bir gösteriş halini almamalı, böylece fakirlerin gıpta damarlarını kabartıp onları hasetliğe zorlamayacak sadelikte olmalıdır.
5- Sırf Resûlullah (S.A.V.) Efendimizi övme, tanıtma, mevlidin içerdiği öğütleri başkalarına duyurma, güzel okuma ile gönülleri yumuşatma, onlara Resûlullah (S.A.V.) Efendimizin sevgisini aşılama, İslâma ısındırma maksadıyla yapılmalıdır.
6- Bu vesile ile bir araya toplanıp gelenlere vaaz ü nasihat yapılıp mümkün mertebe dînî bilgiler de aktarılmalıdır.
7- Kur’ân-ı Kerim kıraati ve Mevlid kasideleri bu işi meslek haline getirmiş birtakım cerrarlar ve ücretle okuyan profesyonel artistler tarafından tarifeye bağlı şekilde ücretle okunmamalıdır. Okuduğu ile kendisi dahi etkilenen maneviyatlı kimselere okutulmalıdır.
Bunlara riayet edilmezse, mevlid çirkin bir bid’at ve insanları dinden uzaklaştıran bir kandırmaca ve bir günah vesilesi olmuş olur. Günümüzdeki uygulanış biçimi, ne yazıkki genellikle böyledir.
Zamanımızda dehşetli bir dinden uzaklaşma, irtidat cereyanı vardır. Mevlid törenleri halkı ve gençliği Peygambere ve dine yaklaştırmak için güzel bir vesiledir. Yeter ki, Mevlid bezirgânlığa âlet edilmesin, ruhsuz ve basmakalıp bir şekilde kutlanmasın, törene katılanlar coşturulsun, heyecanlandırılsın, gönüller harekete geçirilsin. Mevlidde bulunan şu sözlere kim karşı çıkabilir:
“ALLÂH adın zikredelim evvela
Vacib oldu cümle işte her kula
ALLÂH adın her kim ol evvel anâ
Her işi âsan eder ALLÂH anâ
ALLÂH adı olsa her işin önü
Hergiz ebter olmaya anın sonu
Bir kez ALLÂH dese şevkile lisan
Dökülür cümle günah misli hazan
İsm-i pâkin pâk olur zikreyleyen
Her murada erişir ALLÂH diyen
Aşk ile gel imdi ALLÂH diyelim
Dert ile göz yaş ile ah edelim.”
Mevlidin sonundaki şu dua cümleleri ne mükemmel!
“Yâ İlâhi saklagıl îmânımız
Verelim îman ile tâ cânımız
Sâna lâyık kullarınla hemdem et
Ehl-i derdin sohbetine mahrem et
Hem Süleymân-ı fakîre rahmet et
Yoldaşın îmân makâmın cennet et
Yâ İlâhi kılma bizi dâllîn
Bu dûâya cümleniz deyin âmîn âmîn
Ümmetinden râzı olsun ol muîn
Rahmetullâhi aleyhim ecmâin.”
Tek cümle ile özetlemek gerekirse, içinde şeriata aykırı şeyler ve haller olmamak şartıyla mevlid kutlamaları bid’at-i hasenedir. Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimiz âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. O’nu ne kadar çok zikr edersek, ne kadar fazla anarsak, ne kadar candan seversek o derecede feyiz ve bereket buluruz.
Tanrılaştırmamak şartıyla O’nu ne kadar yüceltsek yeridir. Resûl-i Kibriya (S.A.V.) Efendimiz bizim ve bütün insanlığın velinimetidir. Bize ebedî saadet yolunu gösteren o zatı ne kadar tebcil etsek azdır. O, ALLAH’ın kulu ve Resûlüdür. Bize en güzel örnek ve model olarak gönderilmiştir. Yeri kalbimizdedir, zikri dilimizdedir.
Mevlid geleneği, bazı yönleriyle hâlâ çok canlı yaşıyor. Bazı yönleriyle diyorum, çünkü yarım asır içinde sosyal hayatta çok şey değişmiştir. Tabii bu değişim kültüre de yansıdı. Kırk elli sene önce kandil geceleri, camileri hıncahınç dolduran o kalabalıklar artık görülmüyor. Herkes evinde, televizyondan mevlid dinlemeyi tercih ediyor. Cami mevlidleri de, ev mevlidleri de eskisi kadar ilgi çekmiyor, çokça okunmuyor. Büyük sofraların kurulduğu yemekli mevlidler de artık yapılmıyor. Onun yerine, mevlid şekeri veriliyor. Sanıyorum şeker verme âdeti de yakında ortadan kalkar. Çünkü şekerin zehir olduğu söyleniyor. Eskiden mevlid okuyanlara açıktan para verilmezdi. Bir hediye paketi içinde, gizlice takdim edilirdi. Daha önceleri hediye bohçası verilirmiş. Bohçada bir gömlek, bir çift çorap, bir de havlu veya mendil olur, altınlar mendil veya havlu arasına konurmuş. O âdetler unutuldu. Şimdi birçokları, mevlid okuyan hafız efendiye, kapı aralığında taksi şoförüne ücret öder gibi açıktan ödeme yapıyor. Bununla görgü ve nezaket alanındaki gerilemeyi anlatmaya çalışıyorum. Mevlid okunan yer, okuyan kişi, okutan aile ve dinleyen cemaat açısından bir hayli değişiklik olmuştur.
–
Eskiden mevlid okumak, mevlidhân olmak, bu sanatın icrası bakımında bir ayrıcalıktı. Çünkü her önüne gelen mevlid okumaya kalkmazdı. Herkes haddini bilirdi. Bilmeyenlere de cemaat haddini bildirirdi. Yani ayakkabısını alan, çeker giderdi. O da camiinin duvarlarına okumak zorunda kalırdı. Ehl-i Kur’ân olan bazı hafız efendiler, özellikle mevlid okumak istemezlermiş. Kur’ân-ı Kerim okuyuşundaki tavırları bozulmasın diye. Yani Kur’ân-ı Kur’ân gibi, mevlidi de mevlid gibi okumak esastır. Mevlid okumak daha zordur. Çünkü irticalen beste yapmaktır. Bu da makam ve geçkilere, ses perdelerine, vezne, tavır ve ritme iyice hâkim olmayı gerektirir. Nerede karar verecek, nerede meyan gösterecek, nerede makam değiştirecek, bunların hepsini yerli yerinde yapmak zorundadır. Her şeyden önce, mevlidi tavır ve üslubunu bozmadan okuyacak; şarkı, ninni, türkü veya ezan gibi okumayacak.
Bugün durum nedir? Herşey taklitten ibaret. Ne vezne riayet eden var, ne ritme ve cümle taksimatına, nede mevlid bahirlerinin anlam ve muhtevasına! Bakıyorsunuz, tevhîd bahrinin orta yerinde “Meded yâ Resûlâllah” deyip Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizle ilgili bir kaside okunuyor. Oysa onun yeri orası değil, belki velâdet veya merhaba bahridir. Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum olayını anlatan mısralar arasında, ölüm kasîdesi okunuyor: “Urgansız zincirsiz bağlar seni” diye. Bir de ardından “Yâ Resûlâllah!” diye bağırıyor, Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizi zincire vuruyor!
Zevk sahibi insan mı kalmadı, diye soruyorsunuz. Zevk sahipliği bilgiyle olur. Bilen azalınca zevk de azalır. Sadece mevlid okuma konusunda değil, din kültürünün bütün alanlarında korkunç bir çöküntü söz konusu. Cehalet ve avâmlık, almış başını gidiyor. ALLAH sonumuzu hayır eylesin. Amin.
Mevlid geleneğimiz tamamen bitti veya sona erdi demek doğru olmaz. Halk kendi kültürüne ve geleneğine sahip çıkar da ilgi gösterirse, gelenek yaşar. Gelenek canlanırsa ehliyetli mevlidhânlar da çıkar.
Asıl adı “Vesîletün-necât” olan meşhur Mevlid eserinin müellifi Süleyman Çelebi hakkında kısa bir bilgi verelim:
Süleyman Çelebi 752/1351 yılında Bursa’da doğdu. İlimle uğraşan kültürlü bir aileden olup, taşıdığı “Çelebi” unvanı da aynı zamanda arif ve kâmil bir kimse olduğunu ortaya koymaktadır. Süleyman Çelebi’nin dinî ilimlere vukufunu, eserinde işlediği konuları âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerle ustaca desteklemesi de göstermektedir.
Yıldırım Bayezid devrinde bir süre Dîvân-ı Hümâyun imamlığı, daha sonra da Bursa Ulu camiinde imamlık görevinde bulundu. 825/1422 yılında vefat etmiştir. Kabri Bursa’da Çekirge yolunda, Eski Kaplıca yakınlarındaki Yoğurtlu Baba Zaviyesi önünde bulunan sırt üzerindedir.
Mevlidin yazılış sebebi:
Süleyman Çelebi, “Vesiletün-Necât” adlı bu eserini Hz. Peygamber (S.A.V) efendimizin diğer peygamberlerden hangi yönlerden üstün olduğu Mü’minler tarafından anlaşılması için yazmıştır. Bu eserin yazılmasına Süleyman Çelebi’nin Bursa Ulu Camideki imamlık yıllarında, bir vaiz, kürsüde vaaz ettiği sırada:
“Allah’ın resullerinden hiçbirini ötekinden ayırmayız.” (Bakara suresi: 285) Ayet-i kerimesini tefsir ederken, ALLAH Teâlâ’nın gönderdiği peygamberler arasında hiçbir fark görmediğini ve Hz. Muhammed (S.A.V.) efendimizin, Hz. İsa (A.S.)’dan daha üstün tutulmayacağını söyledi. Cemaat arasında bulunan ALLAH’ın Resûlünün gerçek âşık ve sadıklarından, bilgili ve dinî gayret sahibi bir şahıs buna itiraz eder. Kuvvetli deliller ortaya koyarak bu ayet-i kerimeye verilen mânânın yanlış olduğunu söyler ve der ki:
– Hey nâdan ve cahil, sen tefsir ilminde yayasın. Peygamberler arasında fark yoktur demekten murad, resullük ve nebilik bakımındandır. Yoksa mertebe ve fazilet bakımından değil. Eğer bu bakımdan olsaydı:
“İşte resuller! Biz onların bazısını bazısına üstün kılmışızdır.” (Bakara suresi: 253) Ayetinin mânâsı nasıl uygun düşerdi? İşte Süleyman Çelebi hazretleri, Mevlid’i bu olay dolayısıyla yazmıştır. Vaizin söylemiş olduğu sözlerden çok etkilenmiş olarak:
“Ölmeyüp İsa göğe bulduğu yol
Ümmetinden olmak içün idi ol”
Beytini “bedâheten” (birdenbire) söylemiş, buna Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin öteki peygamberlere üstünlüğünü göstermek için hemen şu beyitleri eklemiştir.
“Dahı hem Mûsâ elindeki asâ
Oldı anun izzetine ejdehâ
Çok temenni kıldılar Hak’dan bular
Kim Muhammed ümmetinden olalar
Gerçi kim bunlar dahı mürsel-durur
Lâkin Ahmed efdal ü ekmel-durur
Zira efdallığa ol elyak- durur
Anı eyle bilmeyen ahmak-durur”
Büyük küçük herkes bu beyitleri pek çok beğendiği için Süleyman Çelebi, şevklenmiş ve tam bir Mevlid meydana getirmiştir.
Süleyman Çelebi’nin eserini, Hz.Peygamber (S.A.V.) efendimizin öbür peygamberlerden üstün olduğunu göstermek maksadıyla yazdığı gerçektir. Bütün eserde bu özellik bütün açıklığıyla görülmektedir. Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i yazmasındaki ikinci amaç, ehl-i sünnet inancını yıkmak isteyenlerin ve bâtınîlik yani Kur’an-ı Kerim’i tamamıyla içe yönelik te’vil ve yorumlarda bulunma faaliyetleri propagandası yapanların tesirini azaltmak, hatta ortadan kaldırmaktır. Osmanlı imparatorluğunun zayıf sayılabilecek bir devrinde yani Fetret’ten yeni çıktığı bir sırada siyasî, fikrî, dinî her türlü hareketlerin kaynaştığı ve etrafı karıştırdığı bir zamanda Süleyman çelebi, ehl-i sünnet tarafını tutmuş ve devletin yıkılmasını önlemekte yardımcı olmuştur. Süleyman Çelebi, inanç meselelerinde ve diğer konularda hep ehl-i sünnet görüşünü ortaya koymuş ve eserinde baştan sona ehl-i sünnet inancının müdafaasını yapmıştır.
Mevlid’in adı, yazılış tarihi:
Eskiden beri ve bugün Mevlid olarak tanınan ve şöhret bulan eserin asıl adı “Vesiletün Necât” yani Kurtuluş yolu, sebebidir. Yazar bunu kitabın sonunda şu betiyle açıklamaktadır.
“İşbu kân-ı şehd ki şîrindür dadı
Bil Vesiletün Necât oldı adı.”
Vesiletün-Necât 812/1409-1410 yılında yazılmıştır. Bu konuda herhangi bir tereddüt yoktur. Eserin son bölümünde şu beyit bulunmaktadır.
“Hem sekiz yüz on ikide tarihi
Bursa’da oldı tamam bu iy ahi.”
Mevlid; baştan sona kadar Ehl-i sünnet itikadını, ALLAH Teâlâ’nın mutlak iradesini, alemi yoktan var ettiğini ve Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin hiçbir mahlukta bulunmayan üstün, yüksek ve emsalsiz vasıflarını anlatır. Her kelimesinde gönlü Resûlullah (S.A.V.) efendimizin aşkı ile yanan bir Mü’minin engin aşk ve muhabbet kokuları vardır. Diğer peygamberlere olan bütün üstünlükler de en güzel ve en veciz kelime ve ifadelerle anlatılmıştır.
Mevlid, yalnızca Müslüman Türkler arasında değil, bütün İslâm dünyâsında çok beğenilmiştir. Arnavutça, Rumca ve İngilizce’ye de tercüme edilmiştir. Asırlar boyunca bütün İslâm dünyâsında mübârek gün ve gecelerde, sünnet, düğün gibi toplantılarda ve diğer vesîlelerle sevilerek okunmuş ve dinlenmiştir. Müslümanların Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize olan aşk ve muhabbetlerine tercüman olmuştur. Mevlidin yazılış sebebi de Süleymân Çelebinin Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize duyduğu engin muhabbettir.
Mevlid; “münâcât” yani ALLAH Teâlâ’ya yalvarma, “vilâdet” yani Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğumu, “risâlet” yani Peygamber oluşu, “mîrâc” yani göklere çıkışı, Cenneti ve Cehennemi görmesi, “rıhlet” yani Hz.Peygamber (S.A.V.) efendimizin vefâtı ve “duâ” bölümlerinden ibârettir.
Söze ALLAH Teâlâ’nın ism-i şerîfi ile başlayan Süleymân Çelebi, Hz. Âdem (A.S.) dan Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimize kadar bütün peygamberlerin alınlarında nûr parladığını ve bu nûrun Hz. Muhammed (S.A.V.) efendimize intikâl ettiğini anlatır. Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğuşuna geniş bir yer ayırarak, O doğarken annesinin neler duyup, neler gördüğünü, bu anda bütün varlıkların engin bir neşe içinde kaldıklarını, bütün zerrelerin O’nu büyük neşe içinde karşıladığını söyler. Mevlidde bundan sonra, Hz. Muhammed (S.A.V.) efendimize peygamberliğin nasıl geldiğini ve mîrâc hâdisesinin nasıl olduğunu anlatır. Derin üzüntü içinde yazdığı rıhlet ve daha sonra duâ ile mevlidini bitirmiştir. Hz. Muhammed (S.A.V.) efendimizin her varlığın yaratılış sebebi, bütün yaratılmışların en şereflisi olduğunu ifâde ederken, O’nu bütün peygamberlere üstün kılan ALLAH Teâlâ’ya şükürler etmektedir.
Eserde çok olgun fikirler ve kompozisyon bütünlüğü vardır. Mevlid, mesnevî, nazım şekliyle yazılmıştır. Ancak her bendin sonunda yer alan:
“Ger dilersiz bulasız oddan necât
Işk ıla derd ile eydün esselât”
beyti eseri bir nevi terci-i bend durumuna düşürmüştür. Aruz vezniyle yazılmış, “fâilâtün, fâilâtün, fâilün” kalıbı kullanılmıştır. Yalnız bir yerde “Mefûlü, fâilâtü mefâîlü fâilün” kalıbına yer verilmiştir.
Kâfiyeler güzel ve sağlamdır. Süleymân Çelebi, Mevlidin mısralarının mükemmel olması için çok titizlik göstermiş, bu sebeple, Mevlid üstün sanat sâhibi divan şâirleri tarafından da sevilip beğenilmiştir.
Mevlidde olayların ve düşüncelerin anlatıldığı yerlerde, en kısa, en uygun ve mümkün olan en sâde anlatım şekli kullanılmıştır. Mevlidde hemen her türlü söz ve ifâde sanatına rastlanır. En çok cinas, teşbih ve tekrir gibi sanatlara yer verilmiştir. Bölümlerin ve kitâbın bütünlüğüne titizlik gösterildiği kadar, her mısranın ayrı ayrı güzelliği de gözden kaçmamaktadır. Mevlid, içlilik ve öğreticiliği iyice kaynaştırmış bir şiir kitabıdır. Kuruluktan uzak olduğu gibi, sırf coşkunluktan da ibâret değildir. Görünüşte kolay, fakat denendiğinde benzerinin yazılmasının çok zor olduğu görülür.
Mevlid, Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizi medh ve senâ ederek, Müslümanların gönlünde O’nun sevgisini harekete geçirdiğinden ve dîne bağlılıklarını arttırdığından bunu okumak ve dinlemek, nâfile bir ibâdet olup, çok sevaptır. Ancak İslâmiyetin haram ve yasak ettiği şekillerde ve şarkı söyler gibi veya çalgı âletleriyle berâber okunması yasaklanmıştır.
Vesîletü’n-necât halk arasında çok beğenilmiş ve sevilerek okunmuştur. Bu sebeple günümüze pek çok yazma nüshası ulaşmıştır. Ancak esere Süleyman Çelebi’ye ait olmayan birçok beyit ve parçanın dâhil edilmiş olması esas metnin tesbitini zorlaştırmaktadır. Bu ilâvelerin kimlere ait olduğunun belirlenmesi de kolay değildir.
Mevlid’in latin harfleriyle çeşitli yayımları yapılmış olmakla birlikte bunların çoğu güvenilir değildir. Eserin ilmî neşirleri Ahmet Ateş, Faruk K. Timurtaş ve Necla Pekolcay tarafından gerçekleştirilmiştir. Vesiletü’n-necât, bu konuda bir doktora çalışması yapan Necla Pekolcay tarafından dil ve edebiyat yönünden incelenip son yıllarda bulunan nüshalar da gözden geçirilerek karşılaştırmalı metin halinde yeniden yayımlanmıştır.
Eser, yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı coğrafyasının hemen her yerinde özellikle Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin doğum günlerinde okunmuş, bestelenmiş, çeşitli dillere çevrilmiş ve nazîreleri yazılmıştır. Ayrıca başta Balkanlar olmak üzere çeşitli İslâm ülkelerinde bir ibadet anlayışı içinde mübarek gün ve geceler yanında doğum, ölüm, sünnet, evlenme, askere gönderme gibi pek çok vesile ile okutulmaktadır.
Bu sebeple dindar çevrelerde geliştirilen mevlütlü düğünlerimiz, zahirde sünnete zıd da görünse, şayan-ı tercih olmalıdır. Böylece pekçok menhiyyatın önüne sed çekilmiş olur.
Anadolu’da yerleşmiş bir mevlid kültürü vardır. Doğum, ölüm, sünnet, nişan, düğün, kandil, hacı uğurlama ve karşılama gibi akla gelebilecek birçok tören sırasında mevlid okunmaktadır. Bu geleneğin Osmanlılar döneminde de “MevIid Alayı” şeklinde resmi bir merasim halini aldığını görmekteyiz. Her yıl Hz. Muhammed (S.A.V.) Efendimizin doğum gününe rastlayan Rebiu’l-evvel ayının onikinci gününde Sultan Ahmet Camii’nde bir merasim yapılırdı. Burada devlet erkânı ve müderrisler protokol sırasına göre, Vezirler, Yeniçeri Ağası, Defterdar, Reisü’l-Küttap, Kapıcıbaşı Ağalar… otururlardı. Daha sonra ferace giymiş Padişah, alay eşliğinde camiye götürülürdü. Padişahı Yeniçeri ve Kapıcıbaşı Ağaları selâmladıktan sonra yerlerini alırlardı.
Milletimizin asırlar boyunca sahiplendiği bu mevlid kültürü, günümüzde de millî birlik ve beraberliğimizi korumada önemli bir yer tutmaktadır. Bugüne kadar Hz. Peygamber (S.A.V.) Efendimize olan sevgi, aşk ve hasretlerini “Na’t”lar halinde dile getirmek üzere yüzlerce mevlid metni yazılmıştır. Fakat bunların arasında Süleyman Çelebi’nin yazdığı mevlidin müstesna bir yeri vardır. Merhaba bahrinden alınan şu mısralarda, bir yandan Resûlullah (S.A.V.) Efendimize dünyayı şereflendirmelerinden dolayı hoş geldiniz denilmekte, diğer yandan da âsi, günahkâr, çaresiz ve zor durumda kalan bütün ümmet için bir kurtarıcı olduğu müjdelenmektedir:
“Merhaba ey âsi ümmet melceî
Merhaba ey çaresizler eşfeî
Ey cemali gül yüzü bedr-i münir
Ey kamu düşmüşlere sen destgir”